Sau khi thu thập đầy đủ thông tin như nhu cầu sử dụng, công năng cần có, tập quán sử dụng, địa hình, địa vật, hướng nắng, hướng gió, hướng mưa, vật tư vật liệu địa phương…v…v…nói chung là tất cả yếu tố cần có để thiết kế nên công trình kiến trúc, cụ thể ở đây là một ngôi nhà, thì người kiến trúc sư cần một khởi nguồn, một cái “cớ khởi thủy” để bắt tay vào thiết kế. Cái cớ này chính là chất sáng tạo riêng của người làm thiết kế. Giải quyết một bài toán tối ưu công năng sử dụng với rất nhiều yếu tố tác động, đan xen lẫn nhau với một sự sáng tạo nghệ thuật. Nói cách khác, có 2 vế:
Vế thứ nhất – Người nghệ sĩ – Kiến trúc sư sáng tác ra, nghĩ ra, hình thanh nên một không gian sống – đây chính là chất nghệ sĩ vì không gian sống là vô cùng, bao la, đòi hỏi phải có sự sáng tạo mới mẽ. Không có đúng-sai mà chỉ là cảm xúc đọng lại khi trải nghiệm không gian đó.
Vế thứ hai – Người kỹ sư – Không gian sáng tạo nói trên đó cần phải đáp ứng tốt nhất các yêu cầu về công năng, bao hàm rất nhiều yếu tố tác động, mà để giải quyết, dung hòa cần phải có những kỹ năng. Ở đây là đúng và sai rõ ràng.
Và khi cân nhắc, cân đo đong đếm, sắp xếp chính phụ các yếu tố tác động nói trên lại đòi hỏi vốn sống sự lịch lãm, từng trải hay còn gọi là tính nghệ sĩ của người kiến trúc sư.
Quá trình thiết kế là quá trình người kiến trúc sư đi tìm “một hình thức” để đựng vô số “nội dung bên trong”. Tuy Form follows Function nhưng thoạt tiên cũng cần một cái Form. Nó có thể mềm, có thể cứng và câu chuyện tôi muốn nói đến bắt đầu từ đây.
Thế thì bắt đầu với Form hay bắt đầu với Function ?
Nhiều người sẽ trả lời ngay – Bắt đầu với Function chứ còn lăn tăn gì nữa. Không hoàn toàn đúng. Nhiều kiến trúc sư, đặc biệt những tài năng hoặc ít ra nổi tiếng do xuất hiện nhiều trên truyền thông, họ lướt qua phần công năng (chất kỹ sư) rất nhanh và xoáy vào, tập trung vào phần hình thức (chất nghệ sĩ) Vì chính chất nghệ, chính hình thức của ngôi nhà đem đến cho họ hào quang trên truyền thông. Có thể nói Cái đầu tiên, khởi nguồn mà họ trăn trở đi tìm là Form của ngôi nhà nhằm giúp họ kể lại câu chuyện, khơi niềm cảm xúc cho chủ nhà. Sau đó họ ép Function vào. Tôi tách đơn giản ra cho dễ hiểu, thật ra quá trình nhảy qua nhảy lại Form > Function > Form > Function…là một quá trình phức tạp, nó xảy ra liên tục và đôi khi khá vi tế trong tiềm thức của người kiến trúc sư thiết kế. Nhưng cái khởi nguồn của loại kiến trúc sư này xem như là Form. Đặc điểm nhận dạng là họ thiết kế đôi khi chủ yếu để chụp ảnh cho đẹp, để đoạt giải thưởng và cao cả hơn là mong làm ngọn cờ đầu, định hướng, tạo xu hướng, trào lưu cho nền kiến trúc, cho mỹ thuật thẩm mỹ xã hội.
Ngược lại là loại kiến trúc sư đi theo hướng từ Function đi ra đến Form. Nếu như kiến trúc sư Form chú trọng hình thức, khối tích công trình, cảm xúc thị giác có phần trội hơn thì kiến trúc sư Function đi từ sự nghiên cứu đi ra đến hình thức.
Lam Hung Nguyen 